Potężny globalny kryzys finansowy, który wybuchł z pełną siłą 10 lat temu, doprowadził również do potężnych spadków cen mieszkań w Polsce. Dzisiaj nadal kosztują one mniej niż na przełomie 2007 i 2008 roku.
Światowy kryzys, którego początek widzimy w upadku banku Lehman Brothers we wrześniu 2008 roku, tak naprawdę zaczął się dużo wcześniej – od napięć na amerykańskim rynku mieszkaniowym.
Na przełomie wieków – a nawet wcześniej – amerykańcy prezydenci byli silnie przekonani, że kredyt hipoteczny powinien dostać niemal każdy. Najpierw Bill Clinton pod koniec lat 90. naciskał na to, by pożyczki mieszkaniowe gwarantowały słabiej zarabiającym wspierane przez państwo instytucje finansowe (wśród nich Fannie Mae i Freddie Mac), a potem George W. Bush konsekwentnie kroczył tą ścieżką, otwierając np. możliwość przyznawanie kredytów hipotecznych bezrobotnym z grupy NINJA (z ang. No Income, No Job, No Assets – bez dochodów, bez pracy, bez majątku). Głośna była np. wypowiedź Busha z października 2002 roku, kiedy powiedział, że chce, aby każdy w Ameryce był właścicielem mieszkania.
Na amerykańskim rynku nieruchomości, podlewanym łatwo dostępnymi i tanimi (stopy procentowe przez lata utrzymywano na bardzo niskim poziomie) kredytami, pompowano więc przez lata bańkę spekulacyjną. W ciągu jednej tylko dekady zadłużenie amerykańskich gospodarstw domowych wzrosło z poziomu 40 proc. PKB do ponad 100 proc. PKB.
IKEA rozwija linię produktów do inteligentnego domu. Nadciąga kolejny gadżet
Warto też dodać, że znaczna część zakupów mieszkań i domów w Stanach była dokonywana w celach spekulacyjnych. Wszyscy wierzyli, że warto je kupić, bo – po pierwsze – sprzeda się je z zyskiem w przyszłości, a – po drugie – wcześniej być może będzie można dodatkowo zarobić na wynajmie.
Załamanie na rynku amerykańskich kredytów
Bańka zaczęła pękać na przełomie 2006 i 2007 roku po tym, jak Fed zaczął podnosić stopy procentowe, widząc, coraz więcej symptomów przegrzania gospodarki. W listopadzie 2006 roku wzrosły do 5,25 proc. – ponad dwa lata wcześniej wynosiły tylko 1 proc. Przez to podrożały nowe kredyty, wzrosły też odsetki od tych, które ludzie (w tym ci najmniej zarabiający) już spłacali.
Zaczęły pojawiać się problemy z ich obsługą. Ceny nieruchomości ruszyły w dół. Banki zaczęły zajmować hipoteki i próbowały pozbyć się przejętych nieruchomości. To przyspieszyło proces obniżki ich cen.
W 2007 roku wszyscy już wiedzieli, że rynek hipoteczny w USA się załamał. Wystraszony Fed próbował ratować sytuację. Jego nowy szef Ben Bernanke obniżył gwałtownie stopy procentowe do poziomu 2 proc. Chciał zmniejszyć tym obciążenia kredytowe i wpompować w rynek tani pieniądz. Ruch słuszny, ale niewiele dał – bańka już pękła.
Dodatkowo kredyty hipoteczne były upakowane w specjalne obligacje, które miały dać zarobić miliardy dolarów bankom, funduszom inwestycyjnym i ich klientom, w tym wielu amerykańskim emerytom. Okazało się, że te papiery są nic nie warte. Instytucjom, które miały ich dużo w swoich aktywach, zaczęło grozić bankructwo.
Volkswagen chce przenieść produkcję Skody Superb do Niemiec. Czescy związkowcy odrzucają ten pomysł
I w końcu doszło do pierwszego spektakularnego – 15 września 2008 upadł Lehman Brothers, duży bank inwestycyjny. Kryzys wybuchł z pełną siłą.
W Polsce też ceny mieszkań przebiły sufit
W połowie minionej dekady bańka spekulacyjna rosła również na polskim rynku mieszkaniowym. Jednak dużo ją różniło od tego, co zdarzyło się w USA.
Banki udzielały kredytów, stosując mimo wszystko dużo bardziej rygorystyczne kryteria niż za oceanem. To zresztą widać do dzisiaj w statystykach mówiących, jak są spłacane kredyty frankowe, które wtedy nad Wisłą – w latach 2005-2007 – były prawdziwym hitem z powodu dużo niższego oprocentowania od kredytów złotówkowych. Nie ma z nimi problemu – ludzie często płaczą, ale płacą. Stać ich na ich obsługę.
Cały proceder masowej akcji kredytowej trwał też nad Wisłą krócej niż w USA. U nas to było to trzy, może cztery lata – w Stanach niemal dekada.
No i nasz rynek finansowy nie był tak rozwinięty jak amerykański – przez to na bazie kredytów hipotecznych nie budowano wyrafinowanych produktów inwestycyjnych.
To wszystko uchroniło nas przed katastrofą na miarę tej, co dotknęła Amerykanów, ale nie przed załamaniem na rynku mieszkaniowym. Zanim do niego jednak doszło, najpierw ceny mieszkań przebiły sufit.
Przypomnijmy, że wg NBP szczyt górki cenowej w Warszawie przypadł na drugi kwartał 2008 roku. Wtedy metr kwadratowy nowego mieszkania średnio kosztował 8600 zł. Na rynku wtórnym było jeszcze weselej. Najdroższe mieszkania używane było w stolicy w trzecim kwartale 2007 roku. Wtedy kosztowały przeciętnie 9137 zł za metr kwadratowy.
Wyciekło zdjęcie wyjątkowego smartfonu – aż pięć kamer na pokładzie. Tak może wyglądać Nokia 9
Zjazd cen mieszkań o jedną czwartą
Banki w Polsce, widząc co dzieje się na świecie, zaczęły zaraz po wybuchu kredytu gwałtownie ograniczać akcję kredytową. Coraz trudniej było o kredyt hipoteczny. Za tym – z pewnym opóźnieniem – poszły obostrzenia Komisji Nadzoru Finansowego. Polski rynek mieszkaniowy przestał być zasilany tanim i łatwo dostępnym kredytem.
Chętnych na projekty deweloperów ubyło, a dodajmy, że byli oni – podobnie jak teraz – bardzo rozpędzeni. W efekcie mieszkania zaczęły tanieć.
Ten proces trwał kilka lat. Szczyt spadków cen na rynku w Warszawie przypadł na czwarty kwartał 2012 roku – wtedy metr kwadratowy kosztował „tylko” 6500 zł, czyli mieszkania potaniały od górki średnio o 24 proc.
Na rynku wtórnym spadek cen był nieco większy – minimum cenowe zanotowano w pierwszym kwartale 2013 roku. Wtedy za metr kwadratowy trzeba było średnio zapłacić 6687 zł, w więc 27 proc. mniej niż w czasach największego boomu.
Przyspieszający wzrost cen mieszkań
Przez kilka ostatnich lat mieszkania w Polsce delikatnie drożały. Ostatnio ten proces przyspieszył.
Z analizy ofert, przeprowadzonej właśnie przez Domiporta.pl, wynika, że w ostatnich trzech latach w pięciu największych miastach w Polsce – Warszawie, Łodzi, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, w ciągu ostatnich trzech lat ceny mieszkań 2-pokojowych i większych wzrosły średnio o ok. 10,7-14,9 proc. W tym samym czasie kawalerki podrożały przeciętnie o ponad 20 proc.
Wzrosty cen obserwowane są przez innych ekspertów od rynku mieszkaniowego. Wg REAS ceny mieszkań w drugim kwartale tego roku w porównaniu do danych sprzed roku były wyższe aż 16,4 proc. w Trójmieście.
Dwucyfrowe wzrosty odnotowano też w Warszawie (13,3 proc.), w Poznaniu (10,4 proc.) i we Wrocławiu (10,2 proc.).
W Krakowie w tym samym czasie mieszkanie podrożały o 8,2 proc., a w Łodzi o 6,9 proc.
W efekcie, jak z kolei wynika z danych zebranych przez z analizy przygotowanej wspólnie przez ekspertów Expandera, Metrohouse i RynekPierwotny.pl za metr kwadratowego np. nowego mieszkania w Warszawie trzeba zapłacić średnio 8110 zł (dane dotyczą drugiego kwartału). Dużo, ale ciągle mniej niż na szczycie z przełomu lat 2007-2008.
Czy warto jeszcze kupić mieszkania na wynajem?
Są różnice pomiędzy dzisiejszym zapałem Polaków do kupowania mieszkań, a tym sprzed 10 lat. Dzisiaj więcej mieszkań niż w przeszłości jest kupowanych w celach inwestycyjnych – pod wynajem.
Już jesienią ubiegłego roku pojawił się raport Dolnośląskiego Stowarzyszenia Pośredników w Obrocie Nieruchomościami. Można było w nim przeczytać, że 60 proc. mieszkań we Wrocławiu w ubiegłym roku kupowanych było za gotówkę. I Wrocław nie jest tu wyjątkiem – podobny procent lub nawet większy jest w innych miastach. To sugeruje, że były to często zakupy inwestycyjne.
Ciekawe rzeczy mówił też już wtedy Zbigniew Maćków, architekt z z biura Maćków Pracownia Projektowa w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej”.– Niektórzy moi znajomi, choć nie są deweloperami, mają po 20-30 mieszkań i żyją z najmu. Z kolei jako architekt pracujący z deweloperami widzę, że coraz mniej mieszkań sprzedaje się pojedynczo. Przychodzi klient z gotówką, którą dziesięć lat temu zainwestowałby w restaurację czy rowerową firmę kurierską. Dziś prosi o dziesięć mieszkań w jednej klatce schodowej.
Zainteresowanie nieruchomościami pod wynajem odwiedza też biura nieruchomości. – Wiele było takich tygodni ostatnio, kiedy dwóch na trzech naszych klientów szukało i kupowało mieszkania pod wynajem. Niemal wszyscy za gotówkę. Interesowały ich najczęściej mieszkania dobrze położone, blisko centrum lub dobrze z nim skomunikowane, często wykończone, do natychmiastowego zamieszkania – mówi Pan Michał z jednego z krakowskich biur nieruchomości.
Czy to może zakończyć się katastrofą i kiedy do niej dojdzie? Tego nikt nie jest w stanie precyzyjnie przewidzieć. Z pewnością, kupując każdą nieruchomość, trzeba ten zakup przemyśleć i odpowiedzieć na pytanie, jak go sfinansować – gotówką czy kredytem? I co się stanie, jeżeli pieniędzy wyłożonych na zakup szybko nie odzyskam lub czy będzie mnie stać na spłatę kredytu w kolejnych latach?
Odpowiedzi na te pytania z pewnością ułatwią optymalne podjęcie decyzji – przy czym nie będzie ona taka sama dla wszystkich zainteresowanych kupnem mieszkania lub domu dla siebie lub pod wynajem.
Czytaj więcej: Kosmiczne ceny iPhone’ów. Apple może na tym stracić.
Czytaj więcej: Jak bezpiecznie korzystać z Wi-Fi na dworcu, w hotelu lub w knajpie?